"Planta de Gas fora da Ría": Conflitos locais, fronteiras institucionais e suxeitos políticos en Ferrol Terra [1]

Por Susana Narotzky

O caso que estudarei é o dun conflito ambiental surdido ao redor da construción dunha planta de gas na ría de Ferrol. O intento dun grupo de veciños e veciñas de producir un "movemento social" da poboación civil para impedir a implantación, as estratexias de mobilización, as distintas vías de loita -manifestacións, juridicalización, partidos políticos e sindicatos, asociacións veciñais, discurso ecolóxico, ....-  constitúen o material de base desta análise e mostran a fragmentación e diversidade do interlocutor político para os suxeitos que intentan transformar unha realidade a través de mecanismos lexítimos. O tema que quero abordar neste artigo é o dos distintos niveis de responsabilidade política e xurídica das institucións formais diversas que constitúen o "Estado de Dereito" -gobernos municipais, autonómicos, da nación, Unión Europea-  e como esta diversidade produce suxeitos políticos múltiples. No transcurso dos conflitos en que ven envolvidos, os suxeitos políticos entran en relación con estes armazóns institucionais que lles interpelan e enmarcan as condicións de posibilidade da súa acción de formas moi diversas. Quero mostrar como a capacidade dos distintos actores sociais de "facerse escoitar" como suxeitos políticos polos integrantes das diversas ordes institucionais está historicamente constituída e non é homogénea (interveñen determinaciones de xénero, filiaciones persoais, formas de organización da acción reivindicativa pasada). As fronteiras institucionais así como as fronteiras que proveñen da posición social e ideolóxica, producen suxeitos políticos fragmentados e diferenciados en parte porque articulan as súas formas de comunicación, interacción e recoñecemento en múltiples relacións sociais producidas historicamente e en espazos que conteñen escalas diversas.

A investigación atópase aínda en curso e a presente exposición é simplemente unha primeira abordaxe do complexo tema das formas de acción política no Estado Español hoxe en día.

Índice


___________________

[1] Esta investigación forma parte do proxecto financiado sej2007-66633/soci, Ministerio de Educación e Ciencia.

_____________

Ferrol é unha poboación situada nunha ría que se caracteriza por unha pasaxe longa e angosta de entrada. Desde o século XVIII é un espazo social marcado polos estaleiros militares aos que en 1947 engádense uns estaleiros civís (ASTANO). A partir de mediados do século XX, logo da guerra civil, os estaleiros militares convértense na industria nacional Bazán dedicada á produción e reparación de fragatas e buques militares mentres que ASTANO mantense en mans privadas e céntrase na produción e reparación de buques civís, mercantes, etc. Os estaleiros tiñan a súa escola de aprendices que formaba durante catro anos aos futuros empregados de Bazán e ASTANO. Xa desde finais do século XIX organízanse sindicatos fortes no ámbito dos estaleiros, a pesar do forte control militar da disciplina. Os traballadores de estaleiros tiñan unha situación laboral que describen como "privilexiada" e "case de funcionario" posto que a estabilidade era grande e os salarios comparativamente altos. Isto e a relativa continuidade de traballadores da etapa anterior á ditadura nos seus traballos especializados, vai permitir o resurximiento dun movemento sindical moi forte a partir dos anos 1960, no que se van a destacar líderes formados (polo partido comunista), moi activos e que serán duramente reprimidos. Estes sindicalistas vanse a converter en modelos e guías para a acción política localmente. Esta situación de relativa estabilidade e privilexio vai durar ata a etapa da "reconversión industrial" dos anos 1980 coas primeiras reestruturacións das empresas estatais. As consecuencias dos diversos procesos de reestruturación do sector naval levaron á existencia dun continxente elevado de pre-xubilados (entre os homes que hoxe teñen entre 50 e 60 anos) e a crecente dificultade de "colocar" aos fillos en estaleiros como era habitual. Na actualidade a empresa pública Navantia asumiu a xestión dos estaleiros de Fene (antigo Astano) e Ferrol, pondo en práctica unha política de subcontratación a compañías auxiliares ("Compañías") que á súa vez contratan aos traballadores por obra, creando un sistema estruturado de precarización laboral. Os traballadores de "compañías" que traballan de xeito conxunto cos da "principal" e que a miúdo son antiguos empregados de Bazán despedidos nunha das numerosas reestructuracións dos 1990 ou principios de 2000, coñecen ben os "privilexios" laborais que perderon. Os sindicatos (CCOO, CIG) seguen activos pero a dicir dos traballadores moi "burocratizados", cunha tendencia a pactar coa empresa e a descoidar os intereses dos traballadores que están "no taxo". En paralelo a esta transformación da estrutura dos estaleiros xurdiron diversas oportunidades laborais nos polígonos industriais próximos (Narón), fundamentalmente no sector da confección (Inditex), o moble, etc. E no sector servizos. Todos estes novos empregos caracterízanse pola súa precariedade e polo seu afastamento das prácticas sindicais. Moitos destes novos empregos van dirixidos ás mulleres novas, un sector da poboación que outrora ocupaba unicamente algúns nichos do mercado de traballo local, como o das conserveiras e en moitos casos (I.e. moitas esposas dos traballadores de Bazán) se dedicaban exclusivamente ao traballo doméstico. Neste novo formato de relacións laborais as estratexias colectivas de outrora foron substituídas por estratexias individuais. Entre tanto, a planificación nacional para os sectores do gas e da electricidade a partir do ano 1998 (Lei de Hidrocarburos 34/1998) e en previsión da desregulación do mercado enerxético a partir de xaneiro de 2003 propón a planificación do sistema nacional co obxectivo de asegurar a cobertura da demanda convencional en situación de punta anual (inverno) así como da demanda crecente das centrais térmicas de ciclos combinados. Este marco de aprovisionamento enerxético ten como visión estratéxica "unha adecuada distribución das entradas de gas" que permita "reducir ao mínimo a distancia media a percorrer polo gas natural" e "maximizar a capacidade de transporte das infraestruturas existentes". No documento Revisión 2005--2011 da Planificación dos Sectores de Electricidade e Gas 2002-2011 indícase que "A elección dos puntos de entrada realizouse co obxectivo de achegar os puntos de entrada ás zonas de consumo naquelas áreas que se atopaban máis afastadas (...). En canto ás capacidades de entrada e a súa evolución definiuse tendo en conta que o investimento global no sistema minimízase cando desde cada entrada cóbrese a demanda da súa zona de influencia e déixase unha capacidade de transvasamento razoable desde ou cara ás zonas lindeiras". (CNE, 2007: 15).

Nesta conxuntura e atendendo á conversión das plantas térmicas de Sabón (Arteixo, A Coruña) e das Pontes (A Coruña) en grupos de ciclos combinados -fundamentalmente hulla importada e gas natural- previstas para entrar en funcionamento no 2007, decídese a implantación dunha planta de regasificación de Gas Natural Licuado (GNL) en Punta Promontorio (Mugardos), co fin de aprovisionar a futura demanda local dos tres grupos de ciclos combinados, un de Unión Fenosa no polígono de Sabón e dous de Endesa nas Pontes. O lugar escolleito está situado no interior da ría de Ferrol, nuns terreos adxacentes á concesión da empresa Forestal del Atlántico, propiedade do grupo Tojeiro. Esta empresa, actualmente dedicada á produción de colas de urea e outros productos químicos e que conta con depósitos de almacenamento de hidrocarburos, é unha concesión estatal que termina en 2017 e atópase situada no emprazamento dun pequeno peirao de atracada. "Ten a súa orixe en 1977 cando Bazán e Astano fundan Dessa para o deslastre, desgasificación e limpeza dos buques antes de proceder á súa reparación nos estaleiros da ría". A empresa Forestal del Atlántico "nace en 1989 [2] coa finalidade de fabricar colas e resinas para a industria do taboleiro, constituíndo na actualidade un complexo industrial diversificado", na actualidade "Forestal dispón de tanques de almacenamento cunha capacidade total aproximada de 280.000 m3 preparados para hidrocarburos e produtos químicos, e de instalacións portuarias para a carga e descarga de buques-tanque" [3]. Xunto aos terreos desta concesión, o grupo Tojeiro adquiriu uns terreos non aptos para o uso industrial no seu momento pero que posteriormente foron recalificados polo concello de Mugardos en 1999 e 2003 (Teixeiro et ao., 2007: 38-9). Ao parecer, a partir de 1997 Tojeiro, de acordo coa Xunta de Galicia (Goberno Fraga), Endesa, Unión Fenosa, Caixa Galicia e Sonatrach (empresa estatal alxerina provedora de gas natural) estuda a viabilidade de localizar unha empresa regasificadora nos terreos adxacentes a Forestal del Atlántico e en parte dos terreos de recheo das ampliacións de Forestal. Hai que ter en conta que Roberto Tojeiro -o fundador do grupo Tojeiro- é natural d'As Pontes, onde se atopa a central térmica de Endesa que está previsto conte con dous grupos de ciclos combinados, e que desde 1994 Endesa adxudica en exclusiva ao Grupo Tojeiro o transporte de carbón á central d'As Pontes (Teixeiro et ao., 2007). O 20 de xullo de 2000 asínase un convenio de colaboración -con cláusula de confidencialidade- entre as partes arriba mencionadas que se constitúen "como unha Asociación de Promotores para o Desenvolvemento da Planta de Regasificación de gas natural licuado a construír en Mugardos, na bahía de Ferrol" (Convenio, 20-07-00: 4) [4], dentro do marco
da Lei de hidrocarburos 34/1998. Constitúese deste xeito a sociedade reganosa [5] que terá sucesivas ampliacións de capital en 2001, 2002 e 2003 pero na que se manterá o peso dominante de Endesa, Unión Fenosa e Grupo Tojeiro con 21%, 21% e 18% respectivamente, a Xunta, Caixa Galicia e Sonatrach co 10% e os outros dous bancos -Banco Pastor e Caixanova- co 5 e 6%. No ano 2004 comeza a construción da  Planta regasificadora en Punta Promontorio. En maio de 2007 entra en período de probas.

Parece ser que o proxecto da Planta de Gas na área de Ferrol é un proxecto que data como mínimo de 1995 (fáltanme datos documentais concretos) e para o que se barallaban dúas posibles localizacións: 1) en Cabo Prioriño ou Caneliñas, un porto exterior xunto á entrada da ría que na actualidade está construído e 2) Punta Promontorio, en Mugardos no interior da ría. A posición dos responsables políticos locais respecto deste proxecto foi cambiando ao longo do tempo. Segundo informe escrito do Comité Cidadán de Emerxencia (CCE, 25-11-06) "desde o ano 1995 ata o 31 de xullo de 2003 producíronse sete Plenos do Concello de Ferrol para situarse por maioría de dous terzos dos 25 concelleiros, é dicir 17 ou 18, para que a Planta de Gas se situase en cabo Prioriño. Nos tres Plenos de 29 de marzo de 2001, 29 de agosto de 2002 e 31 de xullo de 2003, devandito posicionamento ademais é contrario á localización de Reganosa dentro dá Ría de Ferrol". A partir de 2004 empezarán a facerse cada vez máis explícitas as posturas acomodaticias con a situación da planta de gas no interior da ría por parte das executivas do BNG e do PSdeG-PSOE. O 10 de novembro de 2004, nun pleno do Parlamento Galego o PP presentou unha moción para instar a que o Concello de Ferrolse  retirase dos contenciosos xurídicos que tiña expostos en relación á localización da regasificadora no interior da ría (en particular denunciando a falta dun estudo de impacto ambiental e de sistemas de emerxencia). Neste caso o PSdeG PSOE votou co PP a moción de "suxestión" ao Concello de Ferrol que tiña convocado un pleno para o día 12 de novembro.

Paralelamente, dous concelleiros do BNG do Concello de Ferrol, por mor da primeira sentenza do Tribunal Superior de Xustiza de Galicia que anula a tramitación ambiental de Reganosa (Xuño 2004) propuxeron ao seu grupo presentar ao pleno municipal de 12 de novembro de 2004 unha moción para que o concello solicitase a paralización cautelar das obras (que se iniciaron en febreiro 2004) ata que se realizase o estudo de impacto ambiental prescriptivo. Fronte á negativa da dirección comarcal do BNG estes dous concelleiros dimitiron. O grupo municipal de Esquerda Unida recolleu a moción e presentouna. Fronte a esta moción, o alcalde de Ferrol (do PP) pensaba contar co respaldo do grupo do PSdeG PSOE, tal como parecía indicar a posición do grupo parlamentario na Xunta, con todo, o grupo municipal do PSdeG PSOE era en conxunto moi remiso a apoiar a liña do PP respecto da planta de gas. Nunha reunión do grupo socialista decidiuse a abstención, que daría de feito apoio á posición do PP pero non de forma aberta. Con todo, o día do pleno municipal, un concelleiro do PSdeG PSOE votou a favor da moción presentada por Esquerda Unida, rompendo a disciplina de voto do seu partido e entregando a vitoria á moción da oposición, e dimitiu do partido e do seu escano de concelleiro (Teixeiro et ao., 2007: 120-21; cce 25-11-06). En novembro de 2006, xusto antes das eleccións municipais, o alcalde (PP) volveu presentar a súa moción de retirada do Concello dos contenciosos en contra de Reganosa. Esta vez conseguiu a maioría grazas á abstención do PSdeG PSOE e ao voto favorable do grupo do BNG. O actual goberno municipal (coalición PSdeG PSOE / Esqueda Unida) deixou claro o seu desacordo no tema da planta de gas: mentres o grupo socialista parece avalar unha política de feitos consumados agora que a planta está construída e esgrime -como os seus antecesores na Xunta- o valor económico estratéxico da regasificadora (non esquezamos que o PSdeG PSOE está agora no goberno da Xunta xunto co BNG, e que a Xunta conta cun 10% de accións de Reganosa), Esquerda Unida é o único partido de ámbito nacional que apoia (nos distintos niveis administrativos) as posicións defendidás polo CCE, xunto co grupo de Independentes por Ferrol, unha escisión do PP local, que fixo da súa postura contraria á localización dentro da ría o seu aceno de identidade fundamental.

Índice

________________________

[2] En Muros de silencio (2007) indícase a data de 5 de abril 1988 como a da orde ministerial que materializa a transferencia a Forestal del Atlántico dos terreos do ini que ocupaba dessa (p.26). Sinalan con todo que é o 23 de febreiro de 1989 cando a Autoridad Portuaria aproba a instalación da fábrica de colas de urea. A empresa logra sucesivas ampliacións da concesión que inclúen a concesión para a recepción e venda de gasóleos e outros carburantes (1993) e, a partir de 1997, sucesivas ampliacións de recheo para incrementar a superficie da concesión (p. 27).
[3] Información da páxina web de Forestal del Atlántico, http://www.forestaldelatlantico.com/es/, http://www.forestaldelatlantico.com/es/parquedealmacenamiento.html, consultado 30-08-07.
[4] Este documento e os demais citados no texto, fóronme amablemente proporcionados polo Comité Cidadán de Emerxencia.
[5] Orixinariamente a titularidade de Reganosa pertencía ao 100% ás sociedades do Grupo Tojeiro (Convenio 20-07-00:11).
[6] Información da páxina web de Reganosa, http://www.reganosa.com/web/index.php? idioma=es

__________________________

O movemento social que estudei  -Comité Cidadán de Emerxencia para a Ría de Ferrol (CCE)- constitúese en 2001 co obxectivo explícito de "conseguir que a planta de gas sexa instalada no exterior da ría de Ferrol".[7] Con anterioridade, a partir do ano 1991 e ata o 2001 existiu outro movemento cidadán constituído como "Plataforma de Defensa da Ría" que liderou mobilizacións fundamentalmente contra os recheos industriais (peirao carboeiro, Megasa en Narón, Forestal en Punta Promontorio), a contaminación da ría por verteduras industriais e augas residuais, o atraso do Plan de Saneamento Integral da Ría (aínda pendente).

Con todo, na resolución de 23 de novembro de 2000, da Secretaría Xeral de Medio Ambiente, pola que se formula declaración de impacto ambiental sobre o proxecto "Ampliación do Porto de Ferrol (Porto Exterior)", da Autoridade Portuaria de Ferrol-San Ciprián (CCE 13-12-2000) onde aparecen as alegacións presentadas por diversos grupos e particulares á información pública (Anexo IV) advírtese unha posición ambigua por parte da Plataforma pola Defensa da Ría: "A Plataforma pola Defensa dá Ría, nunha primeira alegación, expón que a alternativa de ampliación do porto no interior da ría require un menor custo de investimento fronte á alternativa exterior, contando ademais con menores problemas en canto aos accesos ferroviarios e por estrada. Nunha segunda alegación sinala a posible destrución dunha zona importante de marisqueo e a redución da renovación de augas da ría. Alega a ausencia ou ocultación de datos no referido a fauna ou flora da zona, correntes e ondada e das actividades a desenvolver no novo porto. Indica que a zona de proxecto está incluída na proposta galega de Rede Natura 2000. Comenta o impacto que suporían, sobre a geomorfología da zona, as excavacións, dragados e recheos, e di que a construción das novas instalacións non asegura o traslado exterior das -descargas de carbón, chatarra ou a estación regasificadora prevista no Concello de Mugardos". Neste sentido, faise eco das alegacións que presentan as diversas empresas do grupo Tojeiro (Forestal do Atlántico, Unemsa, Contrachapados do Eume, Galega de Contrachapados, Imegasa, Galparkét e Intasa) así como Reganosa, respecto de investimentos e custos así como á incerteza do traslado das empresas máis problemáticas. En concreto: "Regasificadora do Noroeste, Sociedade Anónima [Reganosa], en dúas alegacións distintas, manifesta que se com- promete a estabilidade do horizonte investidor da súa empresa como promotor da implantación dunha planta de regasificación de gas natural en Punta Promontorio (Mugardos). Manifesta, ade- máis, que o traslado de actuais concesionarios non podería acordarse de modo forzoso senón voluntario, de maneira que o estudo parte de premisas incertas ao considerar impactos positivos os traslados de certas mercancías ás novas instalacións. Tam- bién sinala o incremento do custo que se producirá no trans- porte terrestre, expondo posibles razóns que determinarían a nulidade da resolución aprobatoria do proxecto". De forma moito máis clara, Forestal do Atlántico "Expón motivos que poderían redundar en graves prexuízos aos seus dereitos e intereses, indicando que Forestal do Atlántico non ha de estar incluído no suposto de traslado ás novas instalacións" (BOE 13-12- -2000: 43641). Pola súa banda, Endesa, a que sería teoricamente a principal usuaria do Porto Exterior na medida en que se expón como a alternativa ao peirao de carbón do interior da Ría así como á localización da planta regasificadora de GNL, expón: "Endesa Xeración, Sociedade Anónima, propón que as hipóteses utilizadas no estudo sobre dispersión de partín culas de carbón (seis parvas de 400 metros de longo, por 40 metros de ancho e 15 metros de altura) non supoña unha limitación sobre outras posibles configuracións do parque de maior interese para Endesa. De igual modo sinala que as medidas correctoras deseña- dás con relación ao tratamento do carbón non deben ser fixadas de antemán e que, no seu caso, debesen ser estudadas outras distintas e máis convenientes. Menciona as posibles limitacións que para o transporte de carbón podería supor o desenvolvemento dos accesos en zonas situadas en espazos naturais protexidos (Rede Natura 2000). Tamén expresa as posibles limitacións que na utilización do parque de carbón poida supor a alma- cenamiento de Gas Natural Licuado. Solicita que se estude a maniobrabilidad de buques de maior desprazamento e calado (granelero tipo Super cape de 206.000 toneladas), e que este estudo sexa apoiado polos prácticos do porto de Ferrol". Pola contra, o apoio ao proxecto de Porto Exterior é moi claro por parte da Asociación Cultural Fuco Buxán que insiste en que quede recollido de forma explícita o traslado dos tráficos e industrias insalubres e perigosos, en particular todos os que xera Forestal del Atlántico, así como o proxecto de Planta regasificadora de GNL, para o que indica a necesidade de incluír un estudo de accesos: "A Asociación Cultural Fuco Buxán valora positivamente as iniciativas para construír no litoral exterior da ría de Ferrol novas instalacións portuarias onde trasladar graneis sólidos, líquidos e outros materiais perigosos, sucios ou insalubres. Tamén expón o impacto positivo que para o conxunto da economía da rexión pode representar o proxecto de ampliación do porto. En canto ás instalacións de recepción de gas natural licuado, solicita que se especifiquen con detalle as instalacións da estación regasificadora e que se trasladen ao porto exterior as anteriores concesións do interior da ría, así como os tráficos de petróleo, carbón, cereais, productos químicos, colas, etc. En canto ás alternativas estuda- dás alega a inviabilidad de dúas delas, propondo que se complete o Estudo con outras dúas alternativas. Pregúntase polos clientes e subministradores do porto, así como polos accesos ao mesmo. Bota en falta un estudo de plans de urxencia".

As alegacións das confrarías de pescadores de Ferrol (Bernardo Bastida) e Barallobre móstranse moi contrarias ao proxecto de Porto exterior e aducen argumentos de impacto ecolóxico sobre os seus recursos pesqueiros: "A Confraría de Pescadores de Ferrol afirma que o proxecto suporía a morte definitiva do sector pesqueiro e marisqueiro, que a zona de proxecto é rica en percebes, pesca, moluscos e crustáceos, que a taxa de renovación de augas da ría veríase diminuída. Considera que non foron estudadas as actividades relacionadas con hidrocarburos, nin elaborados plans de seguridade para o caso de catástrofes. Advirte sobre o maior percorrido do transporte terrestre para acceder ao porto. Sinala a localización do proxecto nunha zona proposta para a Rede Natura 2000, así como a alteración paisaxística do espazo natural prote- gido de punta Coitelada e, especialmente, da praia de Chanteiro" (BOE 13-12-2000: 43642). A asociación ecoloxista ADEGA "Considera que falta de información fiable sobre fauna e flora da zona e advirte da localización do proxecto dentro da zona prol- posta para a súa inclusión na Rede Natura 2000 e situada nun espazo cualificado como chan non urbanizable e de protección espe- cial de parques e costas dentro do Plan Xeral de Ordenación Urbana de Ferrol. Tamén pon de manifesto que o estudo non contempla medidas de seguridade para o caso de emerxencias por derrame de hidrocarburos" (BOE 13-12-2000: 43642), polo que non parece en principio facer unha valoración positiva do proxecto. O interese da análise destas alegacións é que mostra as posicións dos distintos implicados ao comezo do conflito. Os intereses industriais parecen claramente contrarios a sitúación da planta de gas e das demais industrias e tráficos no Porto Exterior e alegan cuestións de investimentos e a autonomía empresarial fronte a posibles intereses políticos. As súas alegacións ampáranse na lei do mercado como norma suprema. Pero outros axentes teñen outras xustificacións para oporse ao Porto Exterior que non contemplan a cuestión da localización da planta regasificadora e céntranse no impacto ecolóxico en particular sobre a biodiversidade mariña e sobre a contorna de costa dunha zona natural protexida. Este é o caso de ADEGA e das confrarías de Barallobre e Ferrol. O caso da Plataforma de Defensa da Ría resulta ser moi ambiguo xa que parece asumir parte das alegacións empresariais e parte das alegacións ecolóxicas. A única alegación que de forma explícita valora positivamente a localización do Porto Exterior na súa función de externalización de actividades perigosas e insalubres fóra da ría é a Asociación Fuco Buxán. Vai ser esta asociación, xunto coa Asociación de Vecinos O Cruceiro de Mehá (Mugardos) e a outras asociacións de veciños da zona, as que darán orixe ao Comité Cidadán de Emerxencia (CCE) en xullo de 2001 en vista da actitude remisa da Plataforma a asumir a súa posición respecto da localización da regasificadora no Porto Exterior.[8]

Índice

________________________

[7] "Declaración sobre a planta de gas na ría de Ferrol", 17-07-2001.
[8] Segundo Teixeiro et ao. (2007: 54) a razón pola que a Plataforma situouse xunto aos intereses de Forestal del Atlántico ten que ver co posicionamento do sector UPG do BNG en Ferrol liderado por Francisco Rodríguez, en contra do sector do BNG de Xaime Bello, elixido alcalde en 1999 que tivo que deixar a Plataforma e que era favorable ao Porto Exterior e á localización nel da regasificadora. Esta división no interior do BNG mantense e reflicte a división entre o sector de Beiras do BNG (hoxe minoritario) e o sector dominante. Un grupo importante de militantes e ex-militantes do BNG son hoxe en día membros moi activos do CCE, pero senten constantemente presionados e desautorizados pola dirección do seu partido.

____________________________

A historia destas asociacións é interesante. A Asociación Fuco Buxán nace en 1999 ao redor da revista Razón Socialista que se inicia en 1995 como un proxecto da esquerda socialista. As persoas concretas que participan tanto nun como noutro proxecto son na súa maioría membros do partido socialista, unha minoría proveniente do PC e do sindicato COO fundamentalmente. Os líderes da asociación proveñen do sindicalismo dos estaleiros e nalgúns casos (Rafael Pillado, Carmelo Teixeiro) foron líderes sindicais moi activos e recoñecidos nos anos 1960 e 1970 non só a nivel local senón tamén nacional, sufrindo penas de cárcere e represión durante o franquismo e a transición. Son individuos localmente recoñecidos e valorados ata polos seus antagonistas políticos. Algúns (Carmelo Teixeiro, Rafael Pillado) foron prexubilados nunha das reconversións de asteleiros (Bazán). O resto de membros da directiva tende a compartir e en todo caso respecta as propostas e estratexias destes líderes carismáticos. Estes individuos caracterízanse por 1) unha capacidade de análise da realidade moi desenvolvida, 2) unha capacidade de delimitar obxectivos de acción claros, 3) unha capa cidadde de deseñar unha estratexia e levar a cabo tácticas flexibles, 4)perseveranza e resistencia ao desalento.

No que respecta á súa capacidade de análise destaca a utilización dunha perspectiva histórica e a articulación estruturada de diferentes niveis de acción (locais, nacionais e de ámbito internacional) e onde os ámbitos laborais, sociais e políticos abórdanse conxuntamente - herdanza das primeiras reivindicaciones dos sindicatos de clase no franquismo. En canto á delimitación de obxectivos, a partir do ano 2001 a prioridade da asociación vai ser a recolocación da planta de gas, pero se vai a manter unha liña importante de investigación da historia local e da memoria histórica da esquerda local (homenaxes a sindicalistas históricos, investigacións sobre a transición). En canto ás tácticas, van utilizar tanto o recurso á vía xudicial (contenciosos a nivel local, nacional e europeo) e política (demandas de audiencias con responsables políticos dos gobernos, dos partidos) como as mobilizacións sociais (manifestacións, marchas); tanto o recurso aos medios de comunicación (públicos - televisión, radio, prensa - ou privados - correo electrónico) como á escenificación, teatralización (performances, etc.) e contextualización lúdica das súas manifestacións (actuación de cantantes, actores, etc.). Pero o máis sorprendente deste grupo de activistas de Fuco Buxán é a súa resistencia ao desalento e a súa perseveranza respecto ao obxectivo inicial. Respecto das tácticas son adaptables e flexibles, respecto da estratexia son inflexibles. En todo caso non confunden estratexia e táctica - cousa que reprochan ás veces a algúns dos seus socios do CE. A súa flexibilidade táctica nace da idea de crear unha canle explícitamente non-ideolóxico (I.e. no sentido de ideoloxía de "partido" e/ou de "esquerdas") ao que poidan sumarse persoas e asociacións de procedencia política e social moi diversa. Na fundación do CCE isto vaise a lograr maxistralmente integrando a un general do Exército (José Gabeiras Montero, que fora Xefe do Estado Maior do Exército) como presidente do CCE. Esta incorporación debida á iniciativa de determinados membros de Fuco Buxán (Pillado, Carballeira, Teixeiro) non foi ben recibida por algúns membros da asociación que recordaban o pasado franquista e represor do xeneral. Con todo xustificouse a súa participación subliñando o seu apoio á democracia durante o golpe do 23F de 1981 e as súas declaracións contrarias á localización da planta de gas no interior da ría de Ferrol, baseándose en criterios tanto militares (proximidade ao Arsenal Militar, perigo de ataque terrorista) como de conservación do patrimonio histórico (restos arqueolóxicos de Caldoval, Santa Lucía e Meá). En realidade a incorporación do Gal. Gabeiras era dunha eficacia simbólica indubidable posto que desvinculaba ao movemento CCE da esquerda socialista que representaba Fuco Buxán e do pasado de loita de clases dos seus líderes sindicalistas, e salvaba ao tempo a tradicional escisión ferrolá entre os traballadores de estaleiros e a Armada. Era un sinal inequívoco de que o obxectivo non dependía dunha visión ideolóxica. O CCE puxo ao Gal. Gabeiras como o seu mascarón de proa (presidente de honra) e cando este faleceu en 2005 nomeouno Presidente "in aeterum" (Teixeiro et ao., 2007: 57-62, e comunicacións persoais de R. Pillado, M.Cuadrado).

En resumo, percíbese unha experiencia e unha aprendizaxe de formas de loita propias do contexto sindical do franquismo, e a transición a novas modalidades de enfrontamento nun movimento social integrador que expón con todo cuestións económicas e políticas cruciais - referentes ao mercado de trabaillo, ás infraestruturas rexionais, ás políticas enerxéticas estatais, ás políticas de liberalización do mercado gasístico e enerxético, ás colusiones entre empresas privadas e gobernos, entre intereses económicos e medios de comunicación, etc. Este é o corazón do Comité Cidadán de Emerxencia.

En canto á Asociación de Vecinos O Cruceiro de Meá (Mugardos), a súa fundación está directamente asociada coa planta de gas. Desde o inicio, esta asociación está presidida por unha muller e a súa vicepresidenta é outra muller, amiga e veciña da primeira. Segundo conta a Presidenta, esta asociación formouse fai 6 anos directamente como consecuencia das primeiras intervencións da empresa no terreo onde se ía a situar a Planta. Por mor dos primeiros desmontes con dinamita, que a dicir desta informante fixéronse sen previr aos veciños, as casas tremeron, algunhas empezaron a ceder, fixéronse gretas importantes e a xente tivo medo pola seguridade das súas vivendas. A este primeiro "medo" engadiuse a perda de valor dunhas vivendas, moitas delas construídas recentemente, que representaban os aforros dunha vida para moitas familias de traballadores. Hai que ter en conta que moitas destas casas atópanse a menos de 400 m dos depósitos (actualmente xa construídos) da Planta. Esta muller explica a súa mobilización e a súa toma de responsabilidade en base a un elemento da súa biografía persoal: a súa familia sempre foi de esquerdas e o seu irmán foi un líder sindical da empresa Bazán. Este irmán era un referente. Isto deulle a ela unha visión colectiva dos problemas, di. Os veciños afectados víano como un problema persoal e individual, ela como un tema de todos e empezouse a mover.[9] Empezan a mobilizarse para evitar os desmontes con dinamita, hai un enfrontamento entre "20" veciños e "40" antidisturbios cuxa desproporción na represión marca un punto de inflexión na acción política. "Ata entón non nos metemos coa empresa", pero a partir dese momento piden "falar" coa dirección da empresa e co alcalde do municipio de Mugardos. A asociación veciñal nace porque o director da empresa esixe como interlocutor a un "representante legal" da veciñanza. Isto precipita a formalización do movemento veciñal nunha asociación da cal ela é nomeada presidenta.[10] Durante os seis anos de existencia desta asociación toda a enerxía humana estivo dedicada ao tema da Planta de Gas. Tal como o presenta a informante, a asociación e as súas repre- sentantes enfrontáronse á corrupción de represéntates de entes públicos (Concello, Xunta de Galicia) e partidos políticos, ao caciquismo do propietario da empresa (Tojeiro), ao rexeitamento doutras asociacións locais e no ámbito cotián ao baleiro dunha gran parte da veciñamza. Asóciaascións veciñais dos municipios próximos e a Federación de Asociacións Veciñais son o seu apoio principal e co seu empuxe e o doutros movementos cívicos forman o Comité Cidadán de Emerxencia. Deste xeito, por unha banda, entran nun proceso de xuridicalización do enfrontamento á vez que se constituen en interlocutores formais fronte á administración e ás demais partes en conflito. Doutra banda, promoven un intento de mobilizar ("concienciar") a un maior número de cidadáns ao redor da cuestión do impacto medioambiental da regasificadora e do perigo da súa localización en caso de emerxencia. Esta AVV, e en particular a súa Presidenta e Vicepresidenta, representan aos cidadáns máis directamente afectados e constitúen outro elemento de eficacia simbólica indiscutible. Ocupan unha posición fundamental no CCE xa que un gran número de recursos e contenciosos son presentados por esta asociación. Doutra banda, como vítimas económicas (perda de valor das súas vivendas) e sociais (risco e perigo) directas constitúen a imaxe máis inmediata dos agraviados que claman xustiza ante as institucións e isto ten un valor mediático indiscutible.[11]

Un último colectivo fundamental para o desenvolvemento do CCE é o dos mariscadores e en particular os da confraría de Ferrol, co seu Patrón Maior (Bernardo Bastida) á cabeza. Desde un primeiro momento, a preocupación fundamental dos mariscadores (un colectivo dunhas 700 persoas) é o mantemento e rexeneración da riqueza marisqueira, o recurso que explotan e que constitúe a súa principal fonte de ingresos. Os mariscado res viron como o Plan de saneamento integral da ría pospúñase e como a calidade das augas empeoraba, o que supuña que o valor das súas presas decrecía, non só pola diminución dos bancos, senón pola recualificación de moitas zonas de maris- queo (segundo a normativa europea) como zona "C" non aptas para o consumo. Esta preocupación económica e laboral é a que explica as alegacións contrarias ao Porto Exterior das cofradías de Barallobre e Ferrol, xa que a construción destruiría unha zona rica en marisco e dificultaría a renovación das augas do interior da ría. Con todo, a pesar de estar inicialmente contra o Porto Exterior e o emprazamento de industrias contaminantes nesa localización, a confraría de mariscadores participa desde un principio no CCE. O emprazamento no interior da ría é igualmente prexudicial, se non máis, na medida en que a renovación das augas debido ás características propias da ría é difícil. Ademais, as entradas e saídas de gaseros polo Canle de entrada imposibilitarán o faenar nesas circunstancias, ao que se engade o perigo e risco xeral de accidente para os habitantes da ría.

Os mariscadores son un colectivo tradicionalmente marxinado, pero tamén son un colectivo extremadamente combativo. As accións máis impactantes desde o punto de vista mediático foron as interceptaciones dos buques gaseros por parte das lanchas mariscadoras a partir da entrada en probas da planta a principios de maio 2007. O encarceramento do Patrón Maior, Bernardo Bastida, como consecuencia da primeira acción deste tipo, convocou unha importante mobilización ao seu favor que incluíu manifestacións, marchas e comunicados de protesta. O personaxe do Patrón Maior é moi controvertido: mentres as voces amigas subliñan o seu labor social na reinserción de parados, marxinados e drogodependentes a través do traballo marisqueiro, o cal dotoulle duns seguidores fieis; voces críticas recordan a súa condena por acoso sexual á súa secretaria. Nas últimas actuacións, ademais, desvélanse disensións internas entre Bastida e outro líder dos mariscadores que lle reprocha non contar coa asemblea dos mariscadores para adoptar decisiones sobre a estratexia a seguir.

O tema fundamental reiterado polos mariscadores é que o seu é un problema laboral, sen prexuízo de que tamén, en tanto cidadáns da zona, sómense ás reivindicacións sobre perigo da planta que fai o CCE. Respecto desta cuestión laboral, as súas reivindicacións son 1) a conservación da riqueza marisqueira da ría e a mellora da súa calidade; e 2) compensación económica polas xornadas laborais perdidas debido á entrada de gaseros. A estas engádese, tras a interceptación do primeiro gasero o 7 de maio de 2007 que deu lugar a denuncias interpostas por Reganosa contra os mariscadores, a esixencia de que a empresa retire esas denuncias. Con todo a cuestión da compensación económica é facilmente instrumentalizable polos medios de comunicación e outros axentes sociais contrarios ás accións do CE e sobre todo ás máis violentas dos mariscadores, pois permiten insinuar que estes só buscan o diñeiro ("como cando o do Prestige"), que non teñen un obxectivo social e colectivo máis aló dos seus intereses pecuniarios inmediatos. Os rumores din que están negociando con Reganosa compensaciones económicas e que en canto consigan o diñeiro non terán maior problema coa planta regasificadora. Nas súas últimas intervencións no CCE e ante a Asemblea Cidadán (órgano asembleario de debate sobre a Planta de Gas no que participan un gran número de asociacións cidadás) [12], o Patrón Maior repetiu unha e outra vez que non estaban negociando con Reganosa. Dixo que se dirixiron á Consellería de Industria da Xunta para tratar o tema dos efectos ecolóxicos sobre os bancos de marisco do circuíto aberto de regasificación de Reganosa que implica o arrefriado e clorinización das augas da ría, e esixir o financiamento dun estudo de biólogos independentes para avaliar o impacto medioambiental sobre as fauna e flora mariñas. Dixo tamén que, doutra banda, dirixíronse á Consellería de Pesca para pedir unha compensación polos días non traballados debido á entrada de gaseros [13], pero insistía en que coa empresa Reganosa non había ningunha negociación neste sentido nin a ía a haber. Na Asemblea Cidadán do 10-07-2007, Bastida dixo "Como membros do CCE nós estamos contra a Planta de Gas, pero temos perdas e imos esixilas a Pesca, á Xunta, non a Reganosa. Temos perdas sexa ou non legal [a Planta de Gas] e imos esixilas. Non hai máis negociación. En Pesca tivemos dúas reunións co director xeral. Non houbo ningún contacto con ningunha autoridade do PSOE nin co Alcalde. Reclamamos a Pesca, non a Reganosa, o que perdemos: 84.516,94 euros. [Pero] aínda que o paguen imos seguir igual [a loita contra a Planta de Gas], porque as normas seguen sen cumprilas". E tras anunciar a entrada dun novo gasero para tres días despois engade "Ao marxen do CCE, se non entra a pasta, o barco non entra. (...) O venres a Confraría vai expor pechar o Porto na súa totalidade [non só interceptar ao gasero]". E termina dicindo "Oxalá pase á historia a parte de como un cabrón -que o son- como o que axudou a parar a Planta de Gas". Nesta intervención pódese observar a dificultade de transmitir ao resto dos cidadáns da Asamblea a complexidade da súa posición: por unha banda unha cuestión laboral que concierne exclusivamente ao colectivo de mariscadores, doutra banda unha cuestión ecolóxica que afecta á ría e que concerne particularmente aos mariscadores pero tamén á cidadanía en xeral en tanto a ría é patrimonio de todos e recurso económico dalgúns (xa que logo ven afectando a todos polo incumprimento das normativas sobre impacto ambiental), e para rematar unha cuestión social que concierne a toda a cidadanía e que é o perigo da localización en relación á imposibilidade de cumprir as esixencias normativas para casos de emerxencia, por exemplo, as que esixen a saída dos buques gaseros do porto.

O que expón Bastida -nun momento en que desde o CCE estase debatendo a pertinencia de seguir coas accións de interceptación de gaseros e sobre todo estase cuestionando a independencia de acción dos mariscadores respecto das directrices acordadas polo CCE-, é que hai determinadas acciones cuxa decisión compételles unicamente a eles tomar e que asumen toda a responsabilidade sobre elas. Pero isto ten outra lectura posible, e é que o CCE non debería "apropiarse" a posteriori desas accións (moi mediáticas) se non entende, apoia e comparte as reivindicaciones dos mariscadores. Nesta conxuntura os directivos de Fuco Buxán, alma e coordinación do CCE, intentan xestionar a "independencia" dos mariscadores dentro do CCE, asumindo as súas reivindicacións laborais e empresariais [14] e inserindo as súas loitas actuais nunha tradición política de esquerdas e sindicalista [15]. Rafael Pillado, o carismático líder sindical de Bazán hoxe un dos dirixentes de Fuco Buxán, escribe nunha nota á prensa (Diario de Ferrol, 24-03-2007) titulada "En defensa dos mariscadores" o seguinte: "O meu pai foi Patrón Maior da Confraría de Ferrol. Unha difícil tarefa en tempos da ditadura. Tivo que oporse á privatización das ribeiras e facer fronte a intereses alleos a mariscadores e pescadores. Non lle foi fácil organizar este colectivo e a pesar diso, logrou avances importantes". Para os lectores ferroláns do artigo, que coñecen a historia de Manuel Pillado (membro do Partido Comunista local desde antes da guerra), un personaxe respectado que organizou a Confraría durante o franquismo e loitou pola democracia [16], a reivindicación de Bastida como parte desa liñaxe democrática e político, e como representante lexítimo dunha institución con soleira democrática é moi significativa, pero tamén parece significativo o silencio sobre o seu pasado de vítima da represión franquista tras os acontecementos de marzo de 1972 [17].

Desde o principio defínense os obxectivos do CCE nos siguientes termos: "A tarefa fundamental deste Comité é conseguir que a planta de gas sexa instalada no exterior da ría de Ferrol" [18]. Máis concretamente as denuncias e mobilizacións céntranse en 1) desvelar as irregularidades e incumprimentos da normativa na tramitación de permisos que autorizan a construcción da planta na súa actual localización, 2) demostrar a pelirigosidade para a poboación da actual localización da planta debido á imposibilidade do cumprimento dos requisitos de seguridade para os casos de emerxencia polas características particulares da ría, e 3) demostrar o impacto ecolóxico negativo desa localización para a fauna e flora mariña, e en particular para o recurso económico do marisco.

Nun comunicado da Asemblea Cidadá denúncianse entre outras irregularidades as seguintes autorizacións por parte da administración:

  1. Declaración de Efectos Ambientais de 11-6-2001, da Consellería de Medioambiente, prestándose a ser cómplice para que Reganosa burlase a lexislación de Avaliación de Impacto Ambiental.

  2. Autorización Administrativa Previa (BOE 24-7-2002) e Autorización de Construccion de 13-2-2004, pola Dirección Xeral de Política Enerxética e Minas, aprobadas sen avaliación de impacto ambiental, sen ter acreditada a protección do medio ambiente, sen estudo de alternativas de localización que manteñan distancias suficientes ás poboacións, decidindo unha localización sen ningún informe que acredite o cumprimento da Directiva Europea Seveso II de prevención de riscos de accidentes graves para a poboación próxima, sen asegurar o cumpriamento da norma EN-1532 sobre saída rápida a mar aberto polos seus propios medios, en caso de emerxencia durante a descarga de grandes metaneros.

  3. Concesión marítimo terrestre da Autoridade Portuaria, outorgada sen aplicar a lei de costas, cun informe da Capitanía Marítima onde di que ao ser unha Planta de Gas en terra non afecta á seguridade da navegación. Logo, a Autoridade Portuaria, no ano 2001 informou ao Ministerio de Economía que non era preciso modificar a canle de entrada para os grandes metaneros. Pero agora no 2004 propón un dragado da canle de entrada, logo de ver un informe de empresas holandesas que recomendan ese dragado e tamén na roca cerca do Castelo de San Felipe. Pero aínda que dragasen a canle de entrada sería inviable poder acreditar o cumprimento da EN-1532 para os grandes metaneros.

  4. Recualificación urbanística, aprobada o 31-1-2003 no concello de Mugardos sen ter acreditado o cumprimento lexislativo. Aprobaron a licenza existindo un contencioso contra esa recualificación [19].

A partir destas supostas ilegalidades organízase a loita, recorrendo a unha gran diversidade de medios. Ao longo dos seis anos da súa existencia, o CCE, corporativamente ou por medio de representantes das distintas asociacións que o compón, realizou unha serie de accións e mobilizacións de moi diverso tipo: accións xudiciais, solicitudes ás autoridades competentes, viaxes colectivas para presentar denuncias, conferencias e charlas informativas, publicacións e presentacións de libros, promoción de documentais sobre o tema, utilización de medios electrónicos para informar por parte do CCE, manifestacións, peche dos veciños da AAV O Cruceiro de Meá no concello de Mugardos, accións de enfrontamento directo por parte dos mariscadores na entrada de gaseros, marchas de solidariedade (con Bastida encarcerado ou cos veciños encer- rados no concello de Mugardos), recollidas de firmas, escenificacións teatrais dun posible accidente da Planta de Gas, festas e mobilizacións lúdicas e culturais, información e intervención nos medios de comunicación.

Índice


_________________

[9] O tema do conflito entre o persoal-individual e o colectivo vai ser unha cuestión recurrente nas descualificacións cara aos membros do cce por parte de terceiros e ata doutros membros. Por exemplo, algúns membros do cce reprocharon á vicepresidenta da avv do Cruceiro de Mehá vender a súa casa a moi bo prezo á empresa Reganosa que ten unha política de compra de todas as vivendas situadas nun determinado perímetro ao redor da Planta. O ceder aos seus intereses persoais debilita a loita colectiva, sinalan algúns ex-sindicalistas de Fuco Buxán. Aínda que din entender as súas razóns "persoais" indican que como directivos da aav teñen unha responsabilidade de orde colectiva que debería primar nas súas decisións. Pero o arma dos "intereses personales" vaise a utilizar tamén desde outros ámbitos (i.e. prensa, rumores) para descualificar a actuación doutros colectivos implicados no cce como son os mariscadores, aos que se acusa de querer simplemente que se lles ?pague? unha indemnización, como ocorreu tras o desastre do Prestige no que se di foron ?comprados? pola administración da Xunta do goberno Fraga. Hai unha palabra moi utilizada que describe esta actitude de facer pasar os intereses persoais por diante dos intereses colectivos: "venderse", ?fulano ou mengana vendeuse?, ?eu non me vendo?, son expresións constantes dos informantes.
[10] Comunicación persoal de Luz Mariña Torrente.
[11] É interesante observar que son dúas mulleres as que ocupan esta posición de vítimas. A cuestión do xénero é aquí sen dúbida significativa, subliñando por unha banda a función doméstico-reprodutiva asignada ás mulleres e a imaxe de vulnerabilidade fronte ao entramado empresarial e político, fundamentalmente masculino.
[12] Constitúese en Ferrol o 15-04-2004.
[13] A 10-07-2007 as perdas dos mariscadores ascendían, dixo Bastida, a 84.516,94 euros.
[14] Rafael Pillado nun escrito á prensa sinala que ?a confraría de Ferrol é unha das empresas importantes da comarca?.
[15] Por mor dos feitos de marzo de 1972 en Ferrol onde perderon a vida dúas traballadoures de Bazán e houbo máis de cincuenta feridos nun enfrontamento entre manifestantese policías, Bernardo Bastida, entón traballador de Bazán, figura entre aqueles que foron detidos. Bastida foi encarcerado pola xustiza militar, torturado brutalmente e xulgado en Consello de Guerra, acusado de distribuír uns panfletos do pce e de ccoo que aparecieron no interior dunha fragata en construción (Barreira, Pillado, Torregrosa, 2006: 83-101).
[16] Pillado, Manuel (2002), Desde o mar que perdiches, A Coruña, Edicios do Castro.
[17] Estes acontecementos producíronse por mor da negociación do convenio de Bazán de 1972 (Barreira, Pillado, Torregrosa, 2006: 15-36; Barreira, 2001: 93-99).
[18] "Declaración sobre a planta de gas na ría de Ferrol", 17-07-2001.
[19] "Mentiras Nunca Máis. Manifesto da Asemblea Cidadá" (15-04-2004). Hai que ter en conta que a constitución desta Asemblea Cidadá coa cal o cce dótase dun apoio cidadán máis amplo, ocorre dous meses logo da concesión da Autorización de Construción para a planta na súa actual localización de Punta Promontorio, e coincide coa posta en marcha das obras de construción un mes antes, en marzo de 2004.

_____________________

A posta en funcionamento, en probas, da planta de gas de Reganosa en Mugardos, e das centrais térmicas de ciclos combinados de Sabón (Unión fenosa) e As Pontes (Endesa) case simultaneamente (no verán 2007) indican a posible articulación destes elementos do sistema enerxético da zona do Noroeste. Indican tamén, de forma xeral, unha certa planificación do sistema enerxético nacional. Con todo, unha análise dos acontecementos desvela unha serie de cuestións que afectan este sistema e a operatividade económica e estratéxica da planta regasificadora de Reganosa.

O primeiro problema, sinalado pola Comisión Nacional de Enerxía no seu informe de 14-06-2007, é a conxestión do sistema gasístico na área do Noroeste debido á falta de infraestructura de transporte do gas (é dicir de gasodutos) e ao feito que non existe un sistema en malla que permitiría conectarse á rede do centro da península. Doutra banda, o gasoduto existente que provén de Portugal por Tui e que se dirixe a Asturias (é xa que logo lineal), tampouco ten unha capacidade suficiente como para vehicular cara a outras zonas o gas unha vez entre en funcionaamento a regasificadora de Mugardos. O Ministerio de Industria e o xestor técnico do sistema gasístico nacional (Enagas), encargado de harmonizar e asegurar o aprovisionamento e as infraestructuras no conxunto do Estado comprometéronse fronte á Xunta a construír o gasoduto de enlace coa meseta e ampliar a conexión con Portugal, a pesar de que non aparece incluído no actual plan de investimentos (2007-2012) [20]. Pola súa banda, Reganosa solicitou a duplicación da súa capacidade regasificadora ata un total de 800.000m3/h. Con todo, tanto esta solicitude como o atraso na construción dos gasoductose chocan coa realidade da conxestión producida pola posta en marcha da  planta regasificadora de Reganosa, prolblema que Enagas, nunha análise de novembro de 2006 (citado en CNE 14-06-2007), avaliaba como temporal, predicindo que se resolvería en canto as centrais de ciclos combinados locais entrasen en funcionamento comercial previsiblemente a partir de setembro 2007. Segundo o informe da CNE "De acordo coa información facilitada por Enagas, os maiores problemas produciranse durante os meses de verán de 2007 (de xuño a setembro), xa que a maior demanda dos meses invernais na rexión noroeste evita a necesidade de transportar o gas introducido pola planta de Mugardos a outras rexións do sistema. Ademais a progresiva incorporación de ciclos combinados que consumirán gas na zona, minimizará as necesidades de transporte de gas fóra da área. A entrada en operación comercial da Planta se simultaneará coa entrada en operación, en fase de probas, dos ciclos combinados de Sabón I e As Pontes I e II, polo que Enagas prevé unha situación de conxestión que se manterá para o conxunto do ano 2007, que será especialmente acusada desde o inicio da operación comercial da planta de Mugardos a setembro de 2007, mes no que previsiblemente entrarán os ciclos combinados en operación comercial". (CNE 2007: 17).

E o informe engade: "Ao mesmo tempo, Enagas recoñece a necesidade de dispor da planta de regasificación de Mugardos para atender a demanda na área noroeste, principalmente debida aos ciclos combinados. Nas condicións actuais, sen Mugardos, segundo Enagas, o sistema sería capaz de atender a demanda convencional máis a demanda dun grupo de ciclo combinado. Dado que na rexión prevese que tres grupos de ciclo combinado inicien a súa operación durante o ano 2007, a actividade dos mesmos non sería posible salvo que se introduza gas desde a planta de reganosa en Mugardos" (énfase engadida, CNE 2007: 18). Agora ben, no mesmo informe sobre a entrada en funcionamento da planta de Mugardos e a conxestión provocada no sistema gasístico do Noroeste, sinálase o seguinte: "Doutra banda, tamén na reunión do día 14 de novembro, enagas e endesa puxeron de manifesto que existían dous ciclos combinados, en concreto os dous grupos d'As Pontes, que solicitaban ser fornecidos desde unha planta distinta a Mugardos por outra comercializadora allea ao grupo Endesa, en concreto de Gas Natural. O manexo da conxestión baixo este condicionante faise máis complicado, ao non contribuír o aprovisionamento destes grupos á produción de Mugardos" (CNE 2007: 20).

En efecto, esta última previsión cumpriuse (fíxose pública o 1-09-2007) [21], co agravante de que a comercializadoura Gas Natural indicou explicitamente que non pensa utilizar Reganosa como transportista: "A orixe do problema está nun contrato asinado entre Endesa e Gas Natural que establece que esta última é a encargada de fornecer o gas á central das Pontes. A empresa catalá está disposta a cumprir o pactado, pero defende o seu 'dereito' a meter o gas pola regasificadora que queira. Desde Gas Natural explican que nunca introducen na rede de gasodutos o combustible destinado a un só cliente: os seus envíos bifúrcanse cara a varias centrais distintas e xa que logo necesita facelos desde puntos mellor conectados que a planta de Ferrol. A Comisión Nacional da Enerxía engade que os gaseros de Gas Natural adoitan ir ás regasificadoras de Barcelona e Huelva" (énfase engadida, El País, 1-09-2007).

Este último desenvolvemento dos acontecementos foi interpretado polo CCE como un sinal de que Endesa, a pesar de controlar o 21% do capital de Reganosa, percibe a inseguridade legal sobre a que opera a regasificadora e "prefire amarrar un subministrador para non correr riscos nos contratos de electricidade que teña feitos a partir da entrada en funcionamento dos seus ciclos combinados d'As Pontes" [22]. É dicir endesa está principalmente interesada no negocio de aprovisionamento eléctrico e non tanto no sector gasístico e decide as súas estratexias empresariais en consecuencia. Doutra banda, o que tamén llo cuestiona é a estratexia da Xunta respecto ao apoio a unha plataforma gasística galega, un dos argumentos fundamentais esgrimidos por todos os partidos maioritarios (PSdeG-PSOE, BNG, PP): "Se a Xunta de Galicia de verdade quere traballar por unha plataforma gasista galega está a tempo para iso no Porto exterior ou en mar aberto do Golfo Ártabro, con outros operadores distintos que Reganosa que os ten e sábeno" [23]. A interpretación do CCE vai no sentido de que a actitude de Endesa apunta a unha interpretación por parte da empresa enerxética de que existen posibilidades reais de que finalmente o proxecto Reganosa se paralice. É dicir interprétase como unha vitoria parcial do movemento social do CCE.

Índice


______________

[20] El País, 19-04-2007.
[21] El País, 1-09-2007.
[22] Correo electrónico enviado polo coordinador do cce, Carmelo Teixeiro, coa noticia e o seu comentario, 2-09-2007, cita textual.
[23] Correo electrónico enviado polo coordinador do cce, Carmelo Teixeiro, coa noticia e o seu comentario, 2-09-2007, cita textual.

_____________________

O tema que quero abordar para concluír é o dos distintos niveis de responsabilidade política e xurídica das institucións formais diversas que constitúen o "Estado de Dereito" -gobernos municipais, autonómicos, da nación, Unión Europea- e como esta diversidade produce suxeitos políticos múltiples. No transcurso dos conflitos en que ven envolvidos, os suxeitos políticos entran en relación con estes armazóns institucionais que lles interpelan e enmarcan as condicións de posibilidade da súa acción de formas moi diversas. Pero tamén quero mostrar como os suxeitos políticos constitúense como tales nos propios procesos conflitivos a través das modalidades de confrontación e dos medios de interlocución empregados. Para rematar paréceme importante sinalar como, nun movemento social deste tipo, coaligado ao redor dun obxectivo aparentemente claro resumido no slogan "Planta de Gas for a da ría", as liñas de división son múltiples e potencialmente destrutoras da colectividade e que existe un traballo real para canalizalas nunha única estratexia.

Con todo, aqueles que se atribuíron o traballo de encauzamiento, a miúdo descrito como unha superación de idéoloxías políticas, son precisamente os que teñen unha experiencia de enfrontamento político clásico e de clase, a través da súa formación política na loita sindical e de esquerda durante o franquismo e a transición. Ese papel de "guía" é asumido explícitamente e defendido fronte a intentos por parte doutros membros do movemento de orientar a estratexia diferentemente ou de utilizar tácticas dun ou outro tipo, á vez que se insiste unha e outra vez na necesidade de integrar a todos os sectores da cidadanía.

As liñas que dividen este movemento social teñen que ver co posicionamento social dos seus membros (a súa situación laboral, o seu xénero, a súa ideoloxía), pero tamén coas institucións que lles interpelan como suxeitos políticos (o municipio, a Xunta, o Estado, a Unión Europea, os partidos políticos de diversa orientación) e tamén cos instrumentos de que dispón para a loita, nun estado europeo democrático, na éra da información e do espectáculo. Por outra banda estas liñas divisorias son produto dunha historia á vez persoal e colectiva. É o caso por exemplo dos prexubilados de Bazán, sindicalistas de clase, cunha orientación política á esquerda do PSOE -pero militantes deste partido-, cunha historia de loita polos dereitos democráticos na época da ditadura. Este grupo, pouco numeroso en termos absolutos, ten con todo un peso relativo enorme na asociación Fuco Buxán e no CCE. O seu percorrido outórgalles unha serie de características que van desde metoadoloxía da súa análise ata a forma de deseñar a estratexia, pasando pola resistencia e a perseveranza dunha perspectiva a longo prazo. Pero tamén lles enmarca nunha crenza inamovible na xustiza, e en última instancia unha fe nas institucións democráticas do Estado de dereito polo que loitaron. Isto oriéntalles cara á xudicalización extrema das súas demandas. Pero estas reclamacións pola vía xudicial ou administrativa (escritos, audiencias, solicitudes, recursos, denuncias) ven fragmentadas pola crecente proliferación de niveis da administración, a proliferación de normativas, a proliferación de responsables ou de "irresponsables" [24]. Esta proliferación vén a superponerse á propia estrutura de goberno cos seus diversos Ministerios, Consellerías, Departamentos... aos que se engaden outras institucións como a Autoridade Portuaria, a Fiscalía Anticorrupción, o Tribunal Superior de Xustiza de Galicia, O Tribunal Supremo, etc. As Consellerías de Industria, Pesca, Medio e os seus equivalentes no ámbito nacional tenden a botar balóns fóra: ou non é da súa competencia, ou é da competencia do nivel superior ou inferior (estatal, autonómico, local). En moitos casos non responden.

Esta mesma subdivisión administrativa constitúe un argumento fundamental por parte da administración da Xunta para xustificar a implantación da regasificadora como unha baza estratéxica na estrutura enerxética de Galicia e de paso no desenvolvemento económico da zona. Como se viu máis arriba, na medida en que o mercado enerxético está liberalizado e na medida en que se depende de infraestruturas que dependen á súa vez de moitas administracións distintas (incluído neste caso o estado portugués) e que en última instancia necesitan o beneplácito da CNE e o apoio do xestor técnico do sistema gasístico encargado de propor o plan de investimentos a nivel nacional, este discurso da Xunta e da corrente actualmente maioritaria do BNG é unha mera pantalla de fume. Con todo, e isto é o que me interesa recalcar, toda esta estrutura forza aos actores políticos, non só a utilizar as vías legais -se queren definirse como bos cidadáns dunha democracia, dun Estado de Dereito-, senón tamén a multiplicar e a reformular as súas demandas para cada unha destas administracións. Estas fronteiras Institucionais conforman as opcións dos suxeitos políticos. Parece en certo xeito paradoxal que estes sindicalistas de Bazán, afeitos á folga como forma de acción política e á negociación como forma de conciliación a posteriori, opten por priorizar a vía xudicial. Isto explícase quizá polo seu desexo de desmarcarse do seu estigma de "roxos" (como os chaman os seus colegas do psg-psoe) en aras a construír esa canle de vontades ciudadás para loitar contra a localización da planta de gas. As seguintes liñas de división aparecen en relación coas tácticas de acción. Como vimos, a vía xudicial é fundamental pero non é a única, nin moito menos, e sempre aparece asociada con outros medios. Destes distinguirei tres 1) os que mostran solidariedade (marchas), 2) os que constitúen unha acción política de enfrontamento directo (interceptación de buques, manifesta- ciones, peches), 3) as que buscan proxectar a causa a unha audiencia máis ampla frecuentemente coa axuda dos medios de comunicación (publicacións, Internet, teatralización, roldas de prensa, etc.). Resulta interesante observar que estas tácticas diversas son a miúdo causa de enfrontamento entre os distintos grupos dentro do movemento, ás veces de forma aberta, outras veces en forma de crítica ou descualificación informal cara aos que propón unhas ou outras. Dalgún modo, o que se observa é que, aínda que se mostran flexibles e tratan de integrar as diversas propostas de acción dos distintos membros da Asemblea Cidadá, os dirixentes do CCE pensan que eles saben cal é a mellor actuación en cada momento en virtude da estratexia integradora. Así, en 2005, fronte a unha proposta de Fuco Buxán de realizar unha manifestación en Mugardos para o día do medioambiente, e a oposición da presidenta da Asociación Veciñal "O Cruceiro de Mehá" que opinaba que sería un fracaso, acéptase non facer a manifestación e facer unha ofrenda floral de desagravio á ría no peirao de Curuxeiras (Ferrol). Con todo, o comentario posterior vai ser que os da asociación veciñal non souberon moverse para conseguir apoios en Mugardos, que se achantaron. En xullo de 2007 fronte á decisión da Asociación Veciñal "O Cruceiro de Mehá" de encerrarse indefinidamente no concello de Mugardos ata obter audiencia cos representantes das institucións e conseguir que se paralice o acta de licenza definitiva da planta por deficiencia do Plan de Emerxencia Exterior desenvolvido por Reganosa e aprobado pola Xunta, os directivos de Fuco Buxán van opinar que esta acción -que apoian- con todo particulariza os intereses do movemento (isto pódese ver como as demandas específicas da veciñanza próxima á planta cuxas viviendas entran no radio de 400m de alerta en caso de emerxencia que marca o PEE aprobado) [25] e detrae a atención do obxectivo final do colectivo ("Planta de Gas Fora da Ría") que expresa os intereses de toda a cidadanía globalmente e que está previsto expresar na gran mobilización unitaria decidida para finais de setembro. Con todo, vaise a aproveitar o peche para realizar unha marcha de solidariedade e para ter cobertura mediática, na que o coordinador do CCE vai remachar os distintos problemas articulándoos nunha reivindicación unitaria. A mesma cuestión aparece fronte ás accións dos mariscadores de interceptar a entrada dos gaseros. Aínda que o CCE fai súa a parada do primeiro gasero, parece máis ben que esta foi unha iniciativa dos mariscadores e que a levaron a cabo de todos os xeitos. Nun correo electrónico enviado por Fuco Buxán tras esta primeira interceptación infórmase: "A acción emprendida polo Comité Cidadán de Emerxencia coa colaboración espe cial dun dous seus compoñentes, a Confraría de Pescadores e Mariscadores de Ferrol, impediu no dia de hoxe (as 8 dá mañán) un acto ilegal, abortando a entrada dun buque gaseiro cargado, dentro dá Ría de Ferrol, sen contar cos permisos de funciona mento" (7-05-2007). Aquí de novo apreciamos esa manobra de inclusión típica dos dirixentes do CCE. Os acontecementos posteriores (encarceramento de Bastida, represión policial) foron a causa doutras mobilizacións que permitiron unha gran cobertura mediática. Tras a liberación de Bastida, intentouse moderar este tipo de actuacións -parada de gaseiros- aínda que moitos dentro da Asemblea Cidadá interpretaron isto como unha desmobilización, unha expresión da debilidade do movemento, mentres que o grupo de Fuco Buxán víao como unha necesidade de "repregamento táctico" para preparar un proceso de mobilización realmente importante.

Respecto das paradas dos seguintes gaseiros hai unha división clara dentro do CCE e a Asemblea Cidadá entre os que apoian a repetición deste tipo de acción confrontacional "ilegal" (está expresamente prohibida polas autoridades) porque é mediática e expresa o rexeitamento de forma explícita (tamén dá a sensación non só de estar librando unha batalla, senón de estar gañando batallas cando os gaseiros dan media volta), e os dirixentes de Fuco Buxán que intentan moderar estas actuacións [26] para permitir "sumar" distintos sectores sociais e preparar a gran mobilización do outono, "Hai que definir unha estratexia movilizadora, definir unha canle. A derrota de Reganosa é posible se logramos ir sumando e mobilizando de forma masiva ... O objetivo é non facer nada que impida que os distintos sectores sociais poidan sumarse... ir sumando" [27].

Aquí, as fronteiras que se debuxan tamén teñen que ver coas experiencias dos distintos grupos e cos seus intereses sectoriais (a veciñanza próxima -o seu patrimonio-, os mariscadores -o seu medio de vida-). Teñen que ver tamén cunha aprendizaxe da loita política que os ex-sindicalistas posúen e a maior parte dos outros colectivos non. Deseñar estratexias a longo prazo  -neste caso a estratexia é crear esa canle que permita sumar intereses moi diversos- e non perder de vista o obxectivo real da loita é un saber que lles separa do resto. O que se observa é unha paradoxa interesante: mentres o traballo dos dirixentes de Fuco Buxán é permitir superar as fronteiras que marcan os intereses sectoriais dos colectivos do movemento (intereses particulares da veciñanza, intereses laborais dos mariscadores, intereses ideolóxicos dos verdes), este mesmo traballo xera outras fronteiras e outros conflitos, en particular entre a súa vontade de "guiar" o movemento e a vontade doutros membros de adquirir maior autoridade e capacidade de decisión nel. Con todo, a duración do movemento no tempo ten que ver con esa mestura de flexibilidade e dirixismo que caracteriza aos ex-sindicalistas do CCE, coa súa capacidade de absorber non só intereses moi diversos (desde os que representaba o Gal. Gabeiras ? o Exército ? ata os dos mariscadores, os veciños, os verdes) senón tamén accións espontáneas destes colectivos. Coa súa capacidade dialéctica de integralos nun discurso común resumido no slogan "Planta de Gas Fora da Ría".

Xa que logo, os suxeitos políticos que vemos construírse neste proceso son á vez froito da súa posición social e dos seus intereses sectoriais e particulares, froito das institucións de interlocución da administración, e froito tamén da vontade política dun pequeno grupo cunha experiencia histórica particular de loita política "de clase", a dos sindicalistas de Bazán durante o franquismo e a transición. É esta memoria histórica feita práctica (e non só discurso) a que permite orientar esta loita cidadá de hoxe.

Índice


____________________________

[24] "A Asemblea Cidadá a última hora do xoves 10 de maio acordou propor pedir o cesamento de catro dos irresponsables da entrada do Galicia Spirit...? (Razón Socialista, xii(22): 4, énfase engadida).
[25] Uns días antes nunha reunión da Asemblea Cidadá a Pta. da avv. dixera publicamente: "Doeume non facer nada [cando entrou o último gasero], porque me corre risco o meu propio patrimonio... aínda que todos corramos risco? (10-07-2007, énfase engadida).
[26] Falan de "tregua", de "repregamento táctico". O coordinador do cce sinala: "Perdemos fol cando se fai algo por medo de non facer nada" (7-07-2007, 9-07-2007).
[27] Intervención final de Rafael Pillado na Asemblea Cidadá (10-07-2007).

________________________________

Barrera, E. (2001), A Transición en Ferrol - Ferrol, Edicións Embora.

Barrera, E.; Pillado, R.; Torregrosa, J. (2006), O xuízo dos 23. O último gran proceso do top, Ferrol - Edicións Embora/Fuco Buxán.

Comisión Nacional de Enerxía/cne (2007), Informe sobre as limitacións de transporte na área noroeste do sistema gasista, con ocasión da entrada en funcionamento da planta de regasificación de Mugardos.

Pillado, Manuel (2002), Desde o mar que perdiches - A Coruña, Edicios do Castro.

Teixeiro, C.; Barrera, E.; Rodríguez, M.A. (2007), Muros de silencio - Ferrol, Asociación Cultural Fuco Buxán.

Índice

 _____________


Nova York, Usamerica (1958)

Profesora titular de antropoloxía social na Universidade de Barcelona, doctoru-se na Universidade de Barcelona e na New School de Nova York. É especialista en antropoloxía económica e realizou investigacións relativas ao traballo das mulleres na economía mergullada e á importancia dos factores ideolóxicos na organización económica.

Publicou numerosos artigos en revistas especializadas e os seguintes libros: Traballar en familia: mulleres, fogares e talleres (1988); Muller, mulleres, xénero. Unha aproximación crítica ao estudo das mulleres nas ciencias sociais (1995); New Directions in Economic Anthropology (1997) e A antropoloxía dos pobos de España. Historia, cultura e lugar (2001). O seu último libro, Immediate Struggles. People, Power, and Place in Rural Spain (2006), é froito da colaboración co antropólogo canadense Gavin Smith e expón unha visión histórica da construción social das relacións económicas e políticas nunha rexión onde a economía informal ten un peso importante.

As súas principais áreas de interese son a antropoloxía económica, a epistemoloxía da antropoloxía e estudos de xénero, a historia, as memorias e a construción de identidades políticas. Actualmente dirixe un proxecto de investigación sobre Culturas da responsabilidade nos ámbitos económico e político: moralidade, reciprocidad e circulación de recursos.

Susana Narotzky fala do Comité Cidadán de Emerxencia paraa Ría de Ferrol: "sorpréndeme a capacidade de resistencia ao desalento"

Política e cidadanía, intervención dás abrandares nos movementos sociais, e vos roles de xénero na reprodución social son témas vos dous que se ocupa esta catedrática de Antropoloxía Económica na Universidade de Barcelona. Na actualidade desenvolve unha investigación en Ferrol sobre a intervención e recoñecemento do Comité Cidadán de Emerxencia para a Ría de Ferrol. Por Helena González.

http://www.vieiros.com/nova/59191/susana-narotzky-fala-do-comite-de-emerxencia-de-ferrol-sorprendeme-a-capacidade-de-resistencia-ao-desalento

En Público:
http://blogs.publico.es/dominiopublico/category/susana-narotzky/


REVISTA RELACIÓNS. Estudos de historia e sociedade.

Artigos de Susana Narotzky

Relacións. Estudos de Historia e Sociedade, Ética e política no quefacer antropolóxico, Vol. XXV, Núm. 98, 2004


Artigos e Ensaios
.

NAROTZKY, Susana, Unha historia necesaria: Ética, política e responsabilidade na práctica antropolóxica, Vol. XXV, 98, 2004, pp. 107-145.

Dous artigos na sección temática fan contribucións importantes ao problema metodológico do estudo da dominación. Ambos fundamentan os seus argumentos na obra de William Roseberry. Susana Narotzky procura explicitar as relacións entre ética e historia: con referencia á práctica narrativa humana, as valoracións da acción, a orientación valorativa (ética), ten unha relación dialéctica coas narrativas que orientan a acción e tamén explican a orientación da acción en tempo (historia). Narotzky subliña a complexidade do "enganche" desta relación dialéctica coa realidade e máis precisamente con "a vontade de transformar a realidade con acción" (a política). A complexidade de tal "enganche" e de novo a súa relación con formas de dominación son examinadas en relación co concepto de hexemonía de Gramsci e tamén en relación co caso concreto do traballo da investigadora cos sindicalistas dos estaleiros Bazán e as súas historias.

___________________________

;;
Copyleft 2010 Colectivo Ártabra 21 - Designer: Douglas Bowman | Dimodifikasi oleh Abdul Munir Original Posting Rounders 3 Column