Conflitos locais, fronteiras institucionais e suxeitos políticos en Ferrol Terra

O tema que quero abordar para concluír é o dos distintos niveis de responsabilidade política e xurídica das institucións formais diversas que constitúen o "Estado de Dereito" -gobernos municipais, autonómicos, da nación, Unión Europea- e como esta diversidade produce suxeitos políticos múltiples. No transcurso dos conflitos en que ven envolvidos, os suxeitos políticos entran en relación con estes armazóns institucionais que lles interpelan e enmarcan as condicións de posibilidade da súa acción de formas moi diversas. Pero tamén quero mostrar como os suxeitos políticos constitúense como tales nos propios procesos conflitivos a través das modalidades de confrontación e dos medios de interlocución empregados. Para rematar paréceme importante sinalar como, nun movemento social deste tipo, coaligado ao redor dun obxectivo aparentemente claro resumido no slogan "Planta de Gas for a da ría", as liñas de división son múltiples e potencialmente destrutoras da colectividade e que existe un traballo real para canalizalas nunha única estratexia.

Con todo, aqueles que se atribuíron o traballo de encauzamiento, a miúdo descrito como unha superación de idéoloxías políticas, son precisamente os que teñen unha experiencia de enfrontamento político clásico e de clase, a través da súa formación política na loita sindical e de esquerda durante o franquismo e a transición. Ese papel de "guía" é asumido explícitamente e defendido fronte a intentos por parte doutros membros do movemento de orientar a estratexia diferentemente ou de utilizar tácticas dun ou outro tipo, á vez que se insiste unha e outra vez na necesidade de integrar a todos os sectores da cidadanía.

As liñas que dividen este movemento social teñen que ver co posicionamento social dos seus membros (a súa situación laboral, o seu xénero, a súa ideoloxía), pero tamén coas institucións que lles interpelan como suxeitos políticos (o municipio, a Xunta, o Estado, a Unión Europea, os partidos políticos de diversa orientación) e tamén cos instrumentos de que dispón para a loita, nun estado europeo democrático, na éra da información e do espectáculo. Por outra banda estas liñas divisorias son produto dunha historia á vez persoal e colectiva. É o caso por exemplo dos prexubilados de Bazán, sindicalistas de clase, cunha orientación política á esquerda do PSOE -pero militantes deste partido-, cunha historia de loita polos dereitos democráticos na época da ditadura. Este grupo, pouco numeroso en termos absolutos, ten con todo un peso relativo enorme na asociación Fuco Buxán e no CCE. O seu percorrido outórgalles unha serie de características que van desde metoadoloxía da súa análise ata a forma de deseñar a estratexia, pasando pola resistencia e a perseveranza dunha perspectiva a longo prazo. Pero tamén lles enmarca nunha crenza inamovible na xustiza, e en última instancia unha fe nas institucións democráticas do Estado de dereito polo que loitaron. Isto oriéntalles cara á xudicalización extrema das súas demandas. Pero estas reclamacións pola vía xudicial ou administrativa (escritos, audiencias, solicitudes, recursos, denuncias) ven fragmentadas pola crecente proliferación de niveis da administración, a proliferación de normativas, a proliferación de responsables ou de "irresponsables" [24]. Esta proliferación vén a superponerse á propia estrutura de goberno cos seus diversos Ministerios, Consellerías, Departamentos... aos que se engaden outras institucións como a Autoridade Portuaria, a Fiscalía Anticorrupción, o Tribunal Superior de Xustiza de Galicia, O Tribunal Supremo, etc. As Consellerías de Industria, Pesca, Medio e os seus equivalentes no ámbito nacional tenden a botar balóns fóra: ou non é da súa competencia, ou é da competencia do nivel superior ou inferior (estatal, autonómico, local). En moitos casos non responden.

Esta mesma subdivisión administrativa constitúe un argumento fundamental por parte da administración da Xunta para xustificar a implantación da regasificadora como unha baza estratéxica na estrutura enerxética de Galicia e de paso no desenvolvemento económico da zona. Como se viu máis arriba, na medida en que o mercado enerxético está liberalizado e na medida en que se depende de infraestruturas que dependen á súa vez de moitas administracións distintas (incluído neste caso o estado portugués) e que en última instancia necesitan o beneplácito da CNE e o apoio do xestor técnico do sistema gasístico encargado de propor o plan de investimentos a nivel nacional, este discurso da Xunta e da corrente actualmente maioritaria do BNG é unha mera pantalla de fume. Con todo, e isto é o que me interesa recalcar, toda esta estrutura forza aos actores políticos, non só a utilizar as vías legais -se queren definirse como bos cidadáns dunha democracia, dun Estado de Dereito-, senón tamén a multiplicar e a reformular as súas demandas para cada unha destas administracións. Estas fronteiras Institucionais conforman as opcións dos suxeitos políticos. Parece en certo xeito paradoxal que estes sindicalistas de Bazán, afeitos á folga como forma de acción política e á negociación como forma de conciliación a posteriori, opten por priorizar a vía xudicial. Isto explícase quizá polo seu desexo de desmarcarse do seu estigma de "roxos" (como os chaman os seus colegas do psg-psoe) en aras a construír esa canle de vontades ciudadás para loitar contra a localización da planta de gas. As seguintes liñas de división aparecen en relación coas tácticas de acción. Como vimos, a vía xudicial é fundamental pero non é a única, nin moito menos, e sempre aparece asociada con outros medios. Destes distinguirei tres 1) os que mostran solidariedade (marchas), 2) os que constitúen unha acción política de enfrontamento directo (interceptación de buques, manifesta- ciones, peches), 3) as que buscan proxectar a causa a unha audiencia máis ampla frecuentemente coa axuda dos medios de comunicación (publicacións, Internet, teatralización, roldas de prensa, etc.). Resulta interesante observar que estas tácticas diversas son a miúdo causa de enfrontamento entre os distintos grupos dentro do movemento, ás veces de forma aberta, outras veces en forma de crítica ou descualificación informal cara aos que propón unhas ou outras. Dalgún modo, o que se observa é que, aínda que se mostran flexibles e tratan de integrar as diversas propostas de acción dos distintos membros da Asemblea Cidadá, os dirixentes do CCE pensan que eles saben cal é a mellor actuación en cada momento en virtude da estratexia integradora. Así, en 2005, fronte a unha proposta de Fuco Buxán de realizar unha manifestación en Mugardos para o día do medioambiente, e a oposición da presidenta da Asociación Veciñal "O Cruceiro de Mehá" que opinaba que sería un fracaso, acéptase non facer a manifestación e facer unha ofrenda floral de desagravio á ría no peirao de Curuxeiras (Ferrol). Con todo, o comentario posterior vai ser que os da asociación veciñal non souberon moverse para conseguir apoios en Mugardos, que se achantaron. En xullo de 2007 fronte á decisión da Asociación Veciñal "O Cruceiro de Mehá" de encerrarse indefinidamente no concello de Mugardos ata obter audiencia cos representantes das institucións e conseguir que se paralice o acta de licenza definitiva da planta por deficiencia do Plan de Emerxencia Exterior desenvolvido por Reganosa e aprobado pola Xunta, os directivos de Fuco Buxán van opinar que esta acción -que apoian- con todo particulariza os intereses do movemento (isto pódese ver como as demandas específicas da veciñanza próxima á planta cuxas viviendas entran no radio de 400m de alerta en caso de emerxencia que marca o PEE aprobado) [25] e detrae a atención do obxectivo final do colectivo ("Planta de Gas Fora da Ría") que expresa os intereses de toda a cidadanía globalmente e que está previsto expresar na gran mobilización unitaria decidida para finais de setembro. Con todo, vaise a aproveitar o peche para realizar unha marcha de solidariedade e para ter cobertura mediática, na que o coordinador do CCE vai remachar os distintos problemas articulándoos nunha reivindicación unitaria. A mesma cuestión aparece fronte ás accións dos mariscadores de interceptar a entrada dos gaseros. Aínda que o CCE fai súa a parada do primeiro gasero, parece máis ben que esta foi unha iniciativa dos mariscadores e que a levaron a cabo de todos os xeitos. Nun correo electrónico enviado por Fuco Buxán tras esta primeira interceptación infórmase: "A acción emprendida polo Comité Cidadán de Emerxencia coa colaboración espe cial dun dous seus compoñentes, a Confraría de Pescadores e Mariscadores de Ferrol, impediu no dia de hoxe (as 8 dá mañán) un acto ilegal, abortando a entrada dun buque gaseiro cargado, dentro dá Ría de Ferrol, sen contar cos permisos de funciona mento" (7-05-2007). Aquí de novo apreciamos esa manobra de inclusión típica dos dirixentes do CCE. Os acontecementos posteriores (encarceramento de Bastida, represión policial) foron a causa doutras mobilizacións que permitiron unha gran cobertura mediática. Tras a liberación de Bastida, intentouse moderar este tipo de actuacións -parada de gaseiros- aínda que moitos dentro da Asemblea Cidadá interpretaron isto como unha desmobilización, unha expresión da debilidade do movemento, mentres que o grupo de Fuco Buxán víao como unha necesidade de "repregamento táctico" para preparar un proceso de mobilización realmente importante.

Respecto das paradas dos seguintes gaseiros hai unha división clara dentro do CCE e a Asemblea Cidadá entre os que apoian a repetición deste tipo de acción confrontacional "ilegal" (está expresamente prohibida polas autoridades) porque é mediática e expresa o rexeitamento de forma explícita (tamén dá a sensación non só de estar librando unha batalla, senón de estar gañando batallas cando os gaseiros dan media volta), e os dirixentes de Fuco Buxán que intentan moderar estas actuacións [26] para permitir "sumar" distintos sectores sociais e preparar a gran mobilización do outono, "Hai que definir unha estratexia movilizadora, definir unha canle. A derrota de Reganosa é posible se logramos ir sumando e mobilizando de forma masiva ... O objetivo é non facer nada que impida que os distintos sectores sociais poidan sumarse... ir sumando" [27].

Aquí, as fronteiras que se debuxan tamén teñen que ver coas experiencias dos distintos grupos e cos seus intereses sectoriais (a veciñanza próxima -o seu patrimonio-, os mariscadores -o seu medio de vida-). Teñen que ver tamén cunha aprendizaxe da loita política que os ex-sindicalistas posúen e a maior parte dos outros colectivos non. Deseñar estratexias a longo prazo  -neste caso a estratexia é crear esa canle que permita sumar intereses moi diversos- e non perder de vista o obxectivo real da loita é un saber que lles separa do resto. O que se observa é unha paradoxa interesante: mentres o traballo dos dirixentes de Fuco Buxán é permitir superar as fronteiras que marcan os intereses sectoriais dos colectivos do movemento (intereses particulares da veciñanza, intereses laborais dos mariscadores, intereses ideolóxicos dos verdes), este mesmo traballo xera outras fronteiras e outros conflitos, en particular entre a súa vontade de "guiar" o movemento e a vontade doutros membros de adquirir maior autoridade e capacidade de decisión nel. Con todo, a duración do movemento no tempo ten que ver con esa mestura de flexibilidade e dirixismo que caracteriza aos ex-sindicalistas do CCE, coa súa capacidade de absorber non só intereses moi diversos (desde os que representaba o Gal. Gabeiras ? o Exército ? ata os dos mariscadores, os veciños, os verdes) senón tamén accións espontáneas destes colectivos. Coa súa capacidade dialéctica de integralos nun discurso común resumido no slogan "Planta de Gas Fora da Ría".

Xa que logo, os suxeitos políticos que vemos construírse neste proceso son á vez froito da súa posición social e dos seus intereses sectoriais e particulares, froito das institucións de interlocución da administración, e froito tamén da vontade política dun pequeno grupo cunha experiencia histórica particular de loita política "de clase", a dos sindicalistas de Bazán durante o franquismo e a transición. É esta memoria histórica feita práctica (e non só discurso) a que permite orientar esta loita cidadá de hoxe.

Índice

• 1.- Presentación
  
  
• 2.- O contexto económico e político
  
  
• 3.- O movemento social nos seus inicios: da Plataforma de Defensa da Ría ao Comité Cidadán de Emerxencia
  
  
• 4.- O Comité Cidadán de Emerxencia
  
  
• 5.- Últimos desenvolvementos
  
  
• 6.- Conclusión: conflitos locais - fronteiras institucionais e suxeitos políticos
  
  
• Bibliogafía
  
  
• Sobre a autora: Susana Narotzky
  
  
• Susana Narotzky fala do Comité Cidadán de Emerxencia para a Ría de Ferrol: "sorpréndeme a capacidade de resistencia ao desalento" - Entrevista en Vieiros [19.06.2007]