Conflitos locais, fronteiras institucionais e suxeitos políticos en Ferrol Terra

Ferrol é unha poboación situada nunha ría que se caracteriza por unha pasaxe longa e angosta de entrada. Desde o século XVIII é un espazo social marcado polos estaleiros militares aos que en 1947 engádense uns estaleiros civís (ASTANO). A partir de mediados do século XX, logo da guerra civil, os estaleiros militares convértense na industria nacional Bazán dedicada á produción e reparación de fragatas e buques militares mentres que ASTANO mantense en mans privadas e céntrase na produción e reparación de buques civís, mercantes, etc. Os estaleiros tiñan a súa escola de aprendices que formaba durante catro anos aos futuros empregados de Bazán e ASTANO. Xa desde finais do século XIX organízanse sindicatos fortes no ámbito dos estaleiros, a pesar do forte control militar da disciplina. Os traballadores de estaleiros tiñan unha situación laboral que describen como "privilexiada" e "case de funcionario" posto que a estabilidade era grande e os salarios comparativamente altos. Isto e a relativa continuidade de traballadores da etapa anterior á ditadura nos seus traballos especializados, vai permitir o resurximiento dun movemento sindical moi forte a partir dos anos 1960, no que se van a destacar líderes formados (polo partido comunista), moi activos e que serán duramente reprimidos. Estes sindicalistas vanse a converter en modelos e guías para a acción política localmente. Esta situación de relativa estabilidade e privilexio vai durar ata a etapa da "reconversión industrial" dos anos 1980 coas primeiras reestruturacións das empresas estatais. As consecuencias dos diversos procesos de reestruturación do sector naval levaron á existencia dun continxente elevado de pre-xubilados (entre os homes que hoxe teñen entre 50 e 60 anos) e a crecente dificultade de "colocar" aos fillos en estaleiros como era habitual. Na actualidade a empresa pública Navantia asumiu a xestión dos estaleiros de Fene (antigo Astano) e Ferrol, pondo en práctica unha política de subcontratación a compañías auxiliares ("Compañías") que á súa vez contratan aos traballadores por obra, creando un sistema estruturado de precarización laboral. Os traballadores de "compañías" que traballan de xeito conxunto cos da "principal" e que a miúdo son antiguos empregados de Bazán despedidos nunha das numerosas reestructuracións dos 1990 ou principios de 2000, coñecen ben os "privilexios" laborais que perderon. Os sindicatos (CCOO, CIG) seguen activos pero a dicir dos traballadores moi "burocratizados", cunha tendencia a pactar coa empresa e a descoidar os intereses dos traballadores que están "no taxo". En paralelo a esta transformación da estrutura dos estaleiros xurdiron diversas oportunidades laborais nos polígonos industriais próximos (Narón), fundamentalmente no sector da confección (Inditex), o moble, etc. E no sector servizos. Todos estes novos empregos caracterízanse pola súa precariedade e polo seu afastamento das prácticas sindicais. Moitos destes novos empregos van dirixidos ás mulleres novas, un sector da poboación que outrora ocupaba unicamente algúns nichos do mercado de traballo local, como o das conserveiras e en moitos casos (I.e. moitas esposas dos traballadores de Bazán) se dedicaban exclusivamente ao traballo doméstico. Neste novo formato de relacións laborais as estratexias colectivas de outrora foron substituídas por estratexias individuais. Entre tanto, a planificación nacional para os sectores do gas e da electricidade a partir do ano 1998 (Lei de Hidrocarburos 34/1998) e en previsión da desregulación do mercado enerxético a partir de xaneiro de 2003 propón a planificación do sistema nacional co obxectivo de asegurar a cobertura da demanda convencional en situación de punta anual (inverno) así como da demanda crecente das centrais térmicas de ciclos combinados. Este marco de aprovisionamento enerxético ten como visión estratéxica "unha adecuada distribución das entradas de gas" que permita "reducir ao mínimo a distancia media a percorrer polo gas natural" e "maximizar a capacidade de transporte das infraestruturas existentes". No documento Revisión 2005--2011 da Planificación dos Sectores de Electricidade e Gas 2002-2011 indícase que "A elección dos puntos de entrada realizouse co obxectivo de achegar os puntos de entrada ás zonas de consumo naquelas áreas que se atopaban máis afastadas (...). En canto ás capacidades de entrada e a súa evolución definiuse tendo en conta que o investimento global no sistema minimízase cando desde cada entrada cóbrese a demanda da súa zona de influencia e déixase unha capacidade de transvasamento razoable desde ou cara ás zonas lindeiras". (CNE, 2007: 15).

Nesta conxuntura e atendendo á conversión das plantas térmicas de Sabón (Arteixo, A Coruña) e das Pontes (A Coruña) en grupos de ciclos combinados -fundamentalmente hulla importada e gas natural- previstas para entrar en funcionamento no 2007, decídese a implantación dunha planta de regasificación de Gas Natural Licuado (GNL) en Punta Promontorio (Mugardos), co fin de aprovisionar a futura demanda local dos tres grupos de ciclos combinados, un de Unión Fenosa no polígono de Sabón e dous de Endesa nas Pontes. O lugar escolleito está situado no interior da ría de Ferrol, nuns terreos adxacentes á concesión da empresa Forestal del Atlántico, propiedade do grupo Tojeiro. Esta empresa, actualmente dedicada á produción de colas de urea e outros productos químicos e que conta con depósitos de almacenamento de hidrocarburos, é unha concesión estatal que termina en 2017 e atópase situada no emprazamento dun pequeno peirao de atracada. "Ten a súa orixe en 1977 cando Bazán e Astano fundan Dessa para o deslastre, desgasificación e limpeza dos buques antes de proceder á súa reparación nos estaleiros da ría". A empresa Forestal del Atlántico "nace en 1989 [2] coa finalidade de fabricar colas e resinas para a industria do taboleiro, constituíndo na actualidade un complexo industrial diversificado", na actualidade "Forestal dispón de tanques de almacenamento cunha capacidade total aproximada de 280.000 m3 preparados para hidrocarburos e produtos químicos, e de instalacións portuarias para a carga e descarga de buques-tanque" [3]. Xunto aos terreos desta concesión, o grupo Tojeiro adquiriu uns terreos non aptos para o uso industrial no seu momento pero que posteriormente foron recalificados polo concello de Mugardos en 1999 e 2003 (Teixeiro et ao., 2007: 38-9). Ao parecer, a partir de 1997 Tojeiro, de acordo coa Xunta de Galicia (Goberno Fraga), Endesa, Unión Fenosa, Caixa Galicia e Sonatrach (empresa estatal alxerina provedora de gas natural) estuda a viabilidade de localizar unha empresa regasificadora nos terreos adxacentes a Forestal del Atlántico e en parte dos terreos de recheo das ampliacións de Forestal. Hai que ter en conta que Roberto Tojeiro -o fundador do grupo Tojeiro- é natural d'As Pontes, onde se atopa a central térmica de Endesa que está previsto conte con dous grupos de ciclos combinados, e que desde 1994 Endesa adxudica en exclusiva ao Grupo Tojeiro o transporte de carbón á central d'As Pontes (Teixeiro et ao., 2007). O 20 de xullo de 2000 asínase un convenio de colaboración -con cláusula de confidencialidade- entre as partes arriba mencionadas que se constitúen "como unha Asociación de Promotores para o Desenvolvemento da Planta de Regasificación de gas natural licuado a construír en Mugardos, na bahía de Ferrol" (Convenio, 20-07-00: 4) [4], dentro do marco
da Lei de hidrocarburos 34/1998. Constitúese deste xeito a sociedade reganosa [5] que terá sucesivas ampliacións de capital en 2001, 2002 e 2003 pero na que se manterá o peso dominante de Endesa, Unión Fenosa e Grupo Tojeiro con 21%, 21% e 18% respectivamente, a Xunta, Caixa Galicia e Sonatrach co 10% e os outros dous bancos -Banco Pastor e Caixanova- co 5 e 6%. No ano 2004 comeza a construción da  Planta regasificadora en Punta Promontorio. En maio de 2007 entra en período de probas.

Parece ser que o proxecto da Planta de Gas na área de Ferrol é un proxecto que data como mínimo de 1995 (fáltanme datos documentais concretos) e para o que se barallaban dúas posibles localizacións: 1) en Cabo Prioriño ou Caneliñas, un porto exterior xunto á entrada da ría que na actualidade está construído e 2) Punta Promontorio, en Mugardos no interior da ría. A posición dos responsables políticos locais respecto deste proxecto foi cambiando ao longo do tempo. Segundo informe escrito do Comité Cidadán de Emerxencia (CCE, 25-11-06) "desde o ano 1995 ata o 31 de xullo de 2003 producíronse sete Plenos do Concello de Ferrol para situarse por maioría de dous terzos dos 25 concelleiros, é dicir 17 ou 18, para que a Planta de Gas se situase en cabo Prioriño. Nos tres Plenos de 29 de marzo de 2001, 29 de agosto de 2002 e 31 de xullo de 2003, devandito posicionamento ademais é contrario á localización de Reganosa dentro dá Ría de Ferrol". A partir de 2004 empezarán a facerse cada vez máis explícitas as posturas acomodaticias con a situación da planta de gas no interior da ría por parte das executivas do BNG e do PSdeG-PSOE. O 10 de novembro de 2004, nun pleno do Parlamento Galego o PP presentou unha moción para instar a que o Concello de Ferrolse  retirase dos contenciosos xurídicos que tiña expostos en relación á localización da regasificadora no interior da ría (en particular denunciando a falta dun estudo de impacto ambiental e de sistemas de emerxencia). Neste caso o PSdeG PSOE votou co PP a moción de "suxestión" ao Concello de Ferrol que tiña convocado un pleno para o día 12 de novembro.

Paralelamente, dous concelleiros do BNG do Concello de Ferrol, por mor da primeira sentenza do Tribunal Superior de Xustiza de Galicia que anula a tramitación ambiental de Reganosa (Xuño 2004) propuxeron ao seu grupo presentar ao pleno municipal de 12 de novembro de 2004 unha moción para que o concello solicitase a paralización cautelar das obras (que se iniciaron en febreiro 2004) ata que se realizase o estudo de impacto ambiental prescriptivo. Fronte á negativa da dirección comarcal do BNG estes dous concelleiros dimitiron. O grupo municipal de Esquerda Unida recolleu a moción e presentouna. Fronte a esta moción, o alcalde de Ferrol (do PP) pensaba contar co respaldo do grupo do PSdeG PSOE, tal como parecía indicar a posición do grupo parlamentario na Xunta, con todo, o grupo municipal do PSdeG PSOE era en conxunto moi remiso a apoiar a liña do PP respecto da planta de gas. Nunha reunión do grupo socialista decidiuse a abstención, que daría de feito apoio á posición do PP pero non de forma aberta. Con todo, o día do pleno municipal, un concelleiro do PSdeG PSOE votou a favor da moción presentada por Esquerda Unida, rompendo a disciplina de voto do seu partido e entregando a vitoria á moción da oposición, e dimitiu do partido e do seu escano de concelleiro (Teixeiro et ao., 2007: 120-21; cce 25-11-06). En novembro de 2006, xusto antes das eleccións municipais, o alcalde (PP) volveu presentar a súa moción de retirada do Concello dos contenciosos en contra de Reganosa. Esta vez conseguiu a maioría grazas á abstención do PSdeG PSOE e ao voto favorable do grupo do BNG. O actual goberno municipal (coalición PSdeG PSOE / Esqueda Unida) deixou claro o seu desacordo no tema da planta de gas: mentres o grupo socialista parece avalar unha política de feitos consumados agora que a planta está construída e esgrime -como os seus antecesores na Xunta- o valor económico estratéxico da regasificadora (non esquezamos que o PSdeG PSOE está agora no goberno da Xunta xunto co BNG, e que a Xunta conta cun 10% de accións de Reganosa), Esquerda Unida é o único partido de ámbito nacional que apoia (nos distintos niveis administrativos) as posicións defendidás polo CCE, xunto co grupo de Independentes por Ferrol, unha escisión do PP local, que fixo da súa postura contraria á localización dentro da ría o seu aceno de identidade fundamental.

Índice

• 1.- Presentación
  
  
• 2.- O contexto económico e político
  
  
• 3.- O movemento social nos seus inicios: da Plataforma de Defensa da Ría ao Comité Cidadán de Emerxencia
  
  
• 4.- O Comité Cidadán de Emerxencia
  
  
• 5.- Últimos desenvolvementos
  
  
• 6.- Conclusión: conflitos locais - fronteiras institucionais e suxeitos políticos
  
  
• Bibliogafía
  
  
• Sobre a autora: Susana Narotzky
  
  
• Susana Narotzky fala do Comité Cidadán de Emerxencia para a Ría de Ferrol: "sorpréndeme a capacidade de resistencia ao desalento" - Entrevista en Vieiros [19.06.2007]